ભારતમાં તાજેતરના કોર્ટના નિર્ણયે વૈવાહિક બળાત્કારનો મુદ્દો ચર્ચાના કેન્દ્રમાં લાવી દીધો છે. છત્તીસગઢ હાઈકોર્ટે પત્ની સાથેના ‘અકુદરતી સેક્સ’ના પતિને નિર્દોષ જાહેર કરતા કહ્યું કે તે ગુનો નથી. આ નિર્ણય માત્ર વિવાદોથી ઘેરાયેલો નથી, પરંતુ તેનાથી દેશભરમાં વૈવાહિક બળાત્કારને ગુનો જાહેર કરવાની માંગને પણ વેગ મળ્યો છે.
આ મામલો છત્તીસગઢનો છે, જ્યાં એક 40 વર્ષીય પુરુષને 2019માં ટ્રાયલ કોર્ટે તેની પત્ની સાથે બળાત્કાર અને અકુદરતી સેક્સ કરવા બદલ દોષી ઠેરવ્યો હતો. કોર્ટે બંને કેસમાં 10-10 વર્ષની સખત કેદની સજા ફટકારી હતી.
આરોપ છે કે પતિએ પોતાની પત્ની પર જબરદસ્તી કરી હતી, જેના પછી થોડા કલાકોમાં જ પત્નીનું મોત થયું હતું. હવે, હાઈકોર્ટે આ નિર્ણયને રદ કર્યો અને પતિને નિર્દોષ છોડી દીધો. કોર્ટે કહ્યું કે ભારતીય કાયદા હેઠળ પતિ માટે તેની પત્ની સાથે અકુદરતી સેક્સ કરવું ગુનો નથી. આ સાથે અકુદરતી સેક્સના આરોપને પણ ફગાવી દેવામાં આવ્યો હતો.
તો પછી પત્નીના મોતના આરોપી પતિને કેવી રીતે નિર્દોષ છોડવામાં આવ્યો?
2019 માં જ્યારે નીચલી અદાલતે તે પુરુષને દોષિત ઠેરવ્યો, ત્યારે તેના બે મુખ્ય કારણો હતા: પ્રથમ, પત્નીની મૃત્યુની ઘોષણા, જેમાં તેણે તેના પતિ પર તેને ‘અકુદરતી સેક્સ’ માટે દબાણ કરવાનો આરોપ મૂક્યો હતો. બીજું, પોસ્ટમોર્ટમ રિપોર્ટ, જેમાં સ્પષ્ટપણે લખવામાં આવ્યું હતું કે તેમનું મૃત્યુ ‘પેરીટોનાઈટીસ અને રેક્ટલ પરફોરેશન’ને કારણે થયું હતું.
પરંતુ હાઈકોર્ટના ન્યાયાધીશ જસ્ટિસ વ્યાસે આ સમગ્ર મામલાને અલગ દ્રષ્ટિકોણથી જોયો હતો. સૌ પ્રથમ, તેણે મૃત્યુ પહેલા તેની પત્ની દ્વારા આપવામાં આવેલા નિવેદન પર શંકા વ્યક્ત કરી. બીજું, તેમણે એમ પણ કહ્યું કે કેટલાક સાક્ષીઓએ તેમના અગાઉના નિવેદનો પાછા ખેંચ્યા છે. સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે જજે કહ્યું કે ભારતમાં વૈવાહિક બળાત્કાર ગુનો નથી. એટલા માટે આ કેસમાં પતિને દોષિત ઠેરવી શકાય નહીં.
ભારતીય કાયદો શું કહે છે?
ભારતીય દંડ સંહિતા (IPC)ની કલમ 375 મુજબ, જ્યારે કોઈ પુરુષ કોઈ મહિલા સાથે તેની સંમતિ વિના શારીરિક સંબંધ બાંધે છે ત્યારે બળાત્કાર થાય છે. જો કે, આ વિભાગમાં અપવાદ છે: જો પત્નીની ઉંમર 15 વર્ષથી વધુ હોય, તો પતિ દ્વારા પત્ની સાથે જાતીય સંભોગ, પછી ભલે તે સંમતિથી હોય કે ન હોય, બળાત્કાર ગણાશે નહીં. મતલબ કે ભારતમાં વૈવાહિક બળાત્કારને ગુનો ગણવામાં આવતો નથી.
નવા કાયદા BNS હેઠળ પણ, વૈવાહિક બળાત્કારના કેસમાં પતિઓને છૂટ આપવામાં આવી છે, પરંતુ સંમતિની ઉંમર 15 થી વધારીને 18 વર્ષ કરવામાં આવી છે. સુપ્રીમ કોર્ટના 2017ના નિર્ણય બાદ આ ફેરફાર કરવામાં આવ્યો છે.
વૈવાહિક બળાત્કાર અપરાધ ન હોવા છતાં, સ્ત્રી જાતીય શોષણ, અપમાન અથવા તેના ગૌરવ પર આક્રોશ માટે ઘરેલુ હિંસા અધિનિયમ 2005 હેઠળ રાહત માંગી શકે છે. મતલબ કે પતિ વિરુદ્ધ બળાત્કારનો કેસ દાખલ ન થઈ શકે તો પણ જો તે તેની પત્ની પર દબાણ કરે છે અથવા તેનું અપમાન કરે છે તો મહિલા આ કાયદા હેઠળ મદદ લઈ શકે છે.
વૈવાહિક બળાત્કાર: કોર્ટના ચુકાદાઓ શું કહે છે?
ઈન્ડિપેન્ડન્ટ થોટ વિ UOI કેસ, 2017: સુપ્રીમ કોર્ટે 15-18 વર્ષની વયની પત્નીઓ માટે IPCની કલમ 375 (અને BNS ની કલમ 63) માટે અપવાદ 2 ને ફગાવી દીધો. આનો અર્થ એ થયો કે સગીર પત્નીઓ (18 વર્ષથી ઓછી ઉંમરની) સાથે જાતીય સંભોગ હવે બળાત્કાર છે.
કોર્ટે આ મુક્તિને મનસ્વી અને ગેરબંધારણીય ગણાવી, કારણ કે તે કલમ 14 (સમાનતા), 15 (બિન-ભેદભાવ) અને 21 (જીવન અને ગૌરવનો અધિકાર)નું ઉલ્લંઘન કરે છે.
કોર્ટે ચુકાદો આપ્યો હતો કે POCSO એક્ટ 2012 IPC કરતાં ચડિયાતો છે, જે સગીર (18 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના) સાથે સેક્સ કરે છે, પછી ભલે તે પરિણીત હોય, બળાત્કાર. મતલબ કે જો પત્ની સગીર છે તો લગ્ન થાય તો પણ પતિ વિરુદ્ધ બળાત્કારનો કેસ દાખલ કરવામાં આવશે.
2023 માં, બોમ્બે હાઈકોર્ટે ચુકાદો આપ્યો હતો કે સગીર પત્ની સાથે સહમતિથી સેક્સ કરવું એ બળાત્કાર છે અને આવા કિસ્સાઓમાં સંમતિને બચાવ તરીકે સ્વીકારી શકાય નહીં. એટલે કે જો પત્ની સગીર છે અને જો તે ‘હા’ કહે તો પણ પતિ વિરુદ્ધ બળાત્કારનો કેસ દાખલ કરવામાં આવશે.
2024 માં, મધ્ય પ્રદેશ હાઈકોર્ટે ચુકાદો આપ્યો હતો કે પત્ની સાથે ‘અકુદરતી જાતીય સંભોગ’ બળાત્કાર નથી અને આવા કિસ્સાઓમાં પત્નીની સંમતિથી કોઈ ફરક પડતો નથી. આ નિર્ણય બોમ્બે હાઈકોર્ટના નિર્ણયની તદ્દન વિરુદ્ધ છે. વૈવાહિક બળાત્કાર અંગે કાયદા અને કોર્ટના નિર્ણયોમાં હજુ પણ ઘણો વિરોધાભાસ છે.
સમગ્ર વિશ્વમાં વૈવાહિક બળાત્કારની સ્થિતિ શું છે?
વિશ્વના 77 દેશોમાં વૈવાહિક બળાત્કાર સ્પષ્ટપણે ગુનો માનવામાં આવે છે. 74 દેશોમાં કેટલાક સામાન્ય કાયદાઓ હેઠળ પતિ વિરુદ્ધ કેસ નોંધી શકાય છે. તે જ સમયે, 34 દેશોમાં તેને અપરાધ માનવામાં આવતો નથી અથવા પતિઓને તેમાંથી મુક્તિ આપવામાં આવી છે.
યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સના 50 રાજ્યો, ઓસ્ટ્રેલિયાના 3 રાજ્યો, ન્યુઝીલેન્ડ, કેનેડા, ઇઝરાયેલ, ફ્રાન્સ, સ્વીડન, ડેનમાર્ક, નોર્વે, સોવિયત સંઘ, પોલેન્ડ, ચેકોસ્લોવાકિયા અને અન્ય ઘણા દેશોમાં વૈવાહિક બળાત્કાર ગેરકાયદેસર છે.
યુકે (જ્યાંથી આપણું IPC મોટે ભાગે લેવામાં આવ્યું છે) એ 1991 માં વૈવાહિક બળાત્કારને ગુનાહિત ઠેરવ્યો હતો. મતલબ કે જે દેશમાંથી આપણે આ કાયદો લીધો હતો તે દેશને ઘણા સમય પહેલા બદલી નાખ્યો હતો, પરંતુ હજુ પણ આપણે જૂના કાયદા પર જ અટવાયેલા છીએ