RSS and Muslims: રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ વિશે સામાન્ય માન્યતા એ છે કે તે એક માત્ર હિન્દુ સંગઠન છે, જેનો મુખ્ય હેતુ હિન્દુત્વની વિચારધારા આગળ ધપાવવાનો છે. પરંતુ હકીકત એ છે કે સમય અને પરિસ્થિતિ સાથે RSS ની વિચારસરણીમાં બદલાવ આવ્યા છે. આજનો RSS હિન્દુ રાષ્ટ્રની કલ્પના તો રાખે છે, પરંતુ તે મુસ્લિમોને પણ તેમાં સામેલ કરવાની વાત કરે છે. પ્રશ્ન એ છે કે RSS મુસ્લિમોને લઈને શું વિચારે છે અને તેમના હિન્દુ રાષ્ટ્રમાં મુસ્લિમો માટે સ્થાન છે કે નહીં.
હેડગેવારનો સમય
સંઘના સ્થાપક હેડગેવારના વિચારોને સમજવા માટે તે સમયની પરિસ્થિતિ જાણવી જરૂરી છે. પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ બાદ ભારતમાં ખિલાફત ચળવળ શરૂ થઈ હતી, જેમાં હિન્દુ-મુસ્લિમ એકતાના નારા આપવામાં આવતા હતા. પરંતુ હેડગેવાર આ ચળવળને દેશહિત વિરુદ્ધ માનતા હતા. તેઓ માનતા હતા કે મુસ્લિમો માટે ધર્મ દેશ કરતાં આગળ છે. કોંગ્રેસના મુસ્લિમ તુષ્ટિકરણથી અસંતોષ પામી, હેડગેવારે 1925માં RSS ની સ્થાપના કરી, અને શરૂઆતના વર્ષોમાં મુસ્લિમો પ્રત્યે RSS નું વલણ અત્યંત કઠોર રહ્યું.
ગોલવલકરનો દ્રષ્ટિકોણ
હેડગેવાર બાદ સંઘના બીજા મોટા વિચારક ગોલવલકરે મુસ્લિમો અંગે વધુ તીવ્ર અભિપ્રાયો આપ્યા. તેઓ માનતા હતા કે ઇતિહાસમાં મુસ્લિમ આક્રમણોનો હેતુ માત્ર શાસન જ નહીં, પરંતુ ધાર્મિક રૂપાંતરણ પણ હતો. તેમ છતાં, તેમના અંતિમ વર્ષોમાં તેઓ થોડું નરમ વલણ અપનાવતા જોવા મળ્યા. તેમણે આશા વ્યક્ત કરી કે સમય સાથે હિન્દુ અને મુસ્લિમ એકબીજાની સાથે રહી શકે છે.
દેવરાસનો પરિવર્તનશીલ અભિગમ
1977માં સંઘના ત્રીજા વડા બન્યા બાદ બાલાસાહેબ દેવરાસે પહેલીવાર મુસ્લિમો પ્રત્યે ખુલ્લું આમંત્રણ આપ્યું. તેમણે કહ્યું કે પૂજા પદ્ધતિઓ અલગ હોઈ શકે છે, પરંતુ રાષ્ટ્રીય જીવનમાં સૌ સુમેળથી રહી શકે છે. ત્યારબાદ સંઘની પ્રવૃત્તિઓમાં મુસ્લિમોનો સંપર્ક વધારવા પ્રયત્નો શરૂ થયા. RSS સંચાલિત શાળાઓ અને સામાજિક કાર્યક્રમોમાં મુસ્લિમ પરિવારજનો જોડાયા.
મુસ્લિમ રાષ્ટ્રીય મંચનો ઉદ્ભવ
સમય જતાં મુસ્લિમ સમાજ સાથે સંવાદ વધારવા માટે મુસ્લિમ રાષ્ટ્રીય મંચ (MRM) જેવા પ્રયત્નો પણ થયા. આ મંચે હિન્દુ-મુસ્લિમ વચ્ચેની ગેરસમજ ઘટાડવા અને રાષ્ટ્રીય એકતાનો સંદેશ આપવાનો પ્રયાસ કર્યો. જો કે કેટલાક પ્રસંગોએ વિવાદો પણ ઉભા થયા, પરંતુ તેમ છતાં RSS માટે આ એક મહત્વપૂર્ણ કડી બની.
મોહન ભાગવતના નિવેદનો
આજના સંઘ વડા મોહન ભાગવતે અનેક પ્રસંગોએ મુસ્લિમો પ્રત્યે નરમ વલણ દર્શાવ્યું છે. તેમના નિવેદનોમાં સ્પષ્ટ જોવા મળે છે કે RSS મુસ્લિમોને હિન્દુ રાષ્ટ્રની કલ્પનામાં પણ સામેલ કરવા માંગે છે. તેમણે કહ્યું છે કે મુસ્લિમો આ દેશમાં રહેવા યોગ્ય છે અને હિન્દુ-મુસ્લિમ એક જ વંશના છે.
અંતિમ પ્રશ્ન
100 વર્ષના પ્રવાસમાં RSS નો મુસ્લિમો પ્રત્યેનો અભિગમ કઠોરતાથી લઈને સમન્વય તરફ આવ્યો છે. સંઘના અનેક નેતાઓએ બદલાતા સમયમાં અલગ-અલગ રીતે મુસ્લિમો અંગે પોતાના વિચારો રજૂ કર્યા છે. તેમ છતાં મોટો પ્રશ્ન આજે પણ અસ્તિત્વમાં છે — શું મુસ્લિમો ખરેખર RSS ના આ નવા અભિગમને સ્વીકારી તેની નજીક આવી શક્યા છે?